در قضیه ملیله تعاریف مختلفی ارائه شده می باشد که به مفهوم ریشه‌های تاب داده و پیچیده از زر و سیم میباشد و به علت شباهتی که که از لحاظ مواد آفریننده و هم از نظر ظرافت به عمل رفته در آن با ملیله دوزی داراست به این نام دارای شهرت گشته و این اسم را از ملیله دوزی به عاریت گرفته هست . پس شاید بی ربط نباشد که هنر ملیله سازی مهجور باقی مانده و تعداد کمی این را می‌شناسند .
ملیله تلفیقی از هنر و صبر است که با به کارگیری از مفتول‌های باریک طلا و نقره به ایجاد اثرها خوشگل و هنرمندانه سبب می شود .
ملیله کاری در ایران تاریخچه
ملیله کاری در ایران از مدت پیش از تاریخ نیز، کاربرد مفتول‌های نازک در تولید زیورآلات اشاعه داشته میباشد و به کار گیری از آن به مرور زمان ارتقاء پیدا کرده هست . هرچند که شاید بر روی زیورآلات اول نتوان اسم ملیله را گذاشت، اما می‌توان تکنیک‌هایی که جمعا ساختار ملیله را تشکیل می‌دهند را مشاهده کرد .
عمر این هنر گران بها در کشور ایران به روایت بخش اعظم پژوهشگران متعلق به سال‌های 550 تا 330 ق . م میباشد که طی سال‌های خاطره شده به باعث ترویج استعمال از ظروف گران ارزش از سوی طبقات ثروتمند، صنعتگران البته فلز کار، به ویژه زرگران و نقره کاران، تمامی دقت خویش را به زیباتر ساختن ظروف معطوف داشتند و به فرآورده‌های مصرفی حالتی زینتی داده اند . در عصر هخامنشیان ، کاربرد مفتول‌های نازک و فرم دهی آنها را بر روی یک فلز دیگر می‌توان مشاهده کرد اما در دوره اشکانی آثار زیبایی بر جامانده که دوچندان شبیه به ملیله مدرن میباشد و حالت کانال ای به خویش پیدا کرده می باشد .
فرایند تکاملی هنر ملیله در هر عصر پیشرفت کرده اما در زمان ساسانیان اثر ها متعددی از ملیله ، چشم نشده هست . معلوم نمیباشد که آیا به دلیل جراحت پذیری ملیله، اثراتی باقی نمانده و یا در آن مقطع ملیله دچار سکون شده است، چون که هنرمندی و آثار زیبای فلزی در عصر ساسانیان بر هیچ کس پوشیده نمیباشد . در گنجینه‌های بدست آمده از جیحون ، همدان ، شوش و دورااوراپوس هنر ملیله کاری به دیده می‌خورد که در آنان نشان از مهارت استادکاران ملیله چشم میشود .
پس از زمان ساسانیان، زمان نو در میهن جمهوری اسلامی ایران آغاز میشود، آن ورود اسلام به ایران هست . درست آنگاه از زمان ساسانیان یعنی در حکومت سلجوقیان، اثر ها دوچندان زیبایی از زیورآلات ملیله مشاهده میگردد که گواه بر مهارت و تجربه هنرمندان است . وجود این اثرها این ظن را قادر می کند که در زمان ساسانیان هم ملیله وجود داشته و احتمالا صرفا یک زمان بیحرکتی را طی کرده میباشد و یا در مقطع یورش اعراب به ایران به عنوان غنیمت جنگی زمینه به کار گیری قرار گرفته میباشد .
پروفسور آرتور اپهام پوپ در کتاب شاهکارهای هنر ایران ضمن اشاره به زرگری و نقره کاری در سال‌های پس از ظهور اسلام به اثراتی از ملیله متعلق به قرن 12 میلادی اشاره کرده میباشد . حتمی به ذکر میباشد تعداد و اثر ها باقی باقیمانده از آن مقطع زیاد قلیل است از آنجا که شی ها ملیله از طلا و جواهرات و نقره ساخته می‌شوند و می‌توان آنها را ذوب کرده و مجددا مسئله استفاده قرار بخشید ، به همین جهت هم آن شی ءها به مرور مدت از دربین رفته و هم این‌که نمونه‌های متعددی از ملیله کاری بازه قبلی باقی نمانده می باشد . در دوران سلجوقی بیشتر سازندگان اثر ها نفیس فلزی هنرمندان خراسانی مستقر در شرق و شمال شرقی کشور‌ایران بودند که عده ای از آنها به علت جنگ‌های خونین و زد و خورد‌های محلی ، ترک وطن کرده در سایر شهرها از پاراگراف زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و بویژه شهر موصل اقامت گزیدند .
تاریخچه
ملیله کاری در ایران با اعتنا به آنچه که اشاره شد احتمال می‌رود هنرمندان خراسانی هنر فلز کاری از گزاره ملیله کاری را در سال پنجم ه . ق در زنجان اشاعه دادند .
پس از سلجوقیان و روی فعالیت وارد شدن مغولها و پس از آن تیموریان، به برهان پیکار و ناآرامی در مرزوبوم ایران، اثر ها یه خرده از این دوره‌ها مشاهده می گردد . تا زمان صفوی که بازهم این هنر رونق یافته و نمونه بارز این هنر را در درب مکتب چهارباغ اصفهان به وسیله عبداللطیف تبریزی و به امر پاد شاه پاد شاه حسین می‌توان مشاهده کرد . به حیث می‌رسد این اولی باری می باشد که ملیله در کاربردی به جز زیورآلات و با تراز بزرگ خیس به کار رفته و استادی را به نهایت خود رسانده می باشد . همینطور فرمان روا عباس جمع متعددی از ارامنه جلفای آذربایجان را به اصفهان آورده ، منطقه ای به اسم جلفا را بنا گذارده و به تولید مصنوعات فلزی و از پاراگراف کمربندهای ملیله و . . . پرداختند . می‌توان ذکر کرد دوره صفویه اولی باری است که ملیله در اصفهان مشاهده شده میباشد .
با حمله افغان‌ها به کشور‌ایران و روی عمل وارد شدن افشاریان و زندیان ، این هنر زیبا و دقیق اصالت خود را حفظ کرده و به مرور بر ظرافت و زیبایی آن افزوده گردیده میباشد و بستر واجب برای وجود اثر ها قشنگ را در بازه قاجار آماده کرده میباشد .
در زمان قاجار اثرها زیبایی از هنرمندان زنجانی چشم میشود و اثر ها به جای باقیمانده علاوه بر زیورآلات کاربردی دیگری نظیر قلمدان، دوات دان، سینی ، سرقلیان و . . . میباشد .
بعضی معتقدند که از مقطع مبارزه جهانی دوم چند از هنرمندان زنجانی به اصفهان و تهران کوچ کرند و این هنر را به دیگر نواحی ایران بردند (در تهران عمده به صورت جواهرات و در اصفهان عمده در تولید زیورآلات و ظروف نقره می باشد . ) اما وجود درب مدرسه چهارباغ حضور ملیله را در مدت صفوی در اصفهان نوید داده تا آنکه در مقطع پیکار جهانی دوم این هنر به طور کامل در اصفهان زمینه استفاده قرار گرفته است . درباره تاریخچه ملیله زنجان داده ها دقیقی در دست نمی باشد و آثار باقی باقی مانده ملیله مضاعف ناچیز بوده و اکثرا متعلق به دو صده اخیر می باشد .
در کتب تاریخی که اشاراتی در رابطه زنجان دارا‌هستند از دربین صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز درمورد فلز کاری آن کلام گفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یک عدد از شاخه‌های فلز کاری میباشد می‌توان مسیر جنبش آن را در بطن فلزکاری منطقه کاوش کرد .
باتوجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان فلزکاری نیز که از صنعت توسعه یافته هر یک از این تمدن‌هاست ، در این منطقه وجود داشته هست . سوابق ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به آن گاه شفاف و مشخص و معلوم می باشد به طوریکه (فردریک ریچارد)، مستشرق اروپایی، درسفرنامه خویش می‌نویسد شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق هست . همینطور ساموئل گرین ویل بنجامین که در حدود سال (1883 م 1301 ه . ق) به کشور ایران مسافرت کرده میباشد در زمینه صنعتگری در زنجان داده ها بیشتری می‌دهد .